Müəllif: Fatimə Şükürova
2022-ci ildən bəri davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi bütün dünyada dərin narahatlıq doğurmuş və minlərlə insanın həyatını itirməsinə, həmçinin qlobal iqtisadi və humanitar böhranlara səbəb olmuşdur. Bu çətin dövrdə Türkiyə, regionda sülhün təmin olunması və diplomatik çıxış yolunun tapılması üçün fəal və balanslaşdırılmış bir mövqe sərgiləmişdir. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın rəhbərliyi ilə ölkə, həm Rusiya, həm də Ukrayna ilə dialoq saxlayan azsaylı dövlətlərdən biri olmuşdur. Bu yazıda, Türkiyənin vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən əsas diplomatik təşəbbüslər və onların əhəmiyyəti nəzərdən keçirilir.
Antalya Görüşü – Birbaşa Diplomatiyanın İlk Addımı
10 mart 2022-ci ildə Türkiyənin təşəbbüsü ilə Antalya Diplomatiya Forumu çərçivəsində, Rusiya Xarici İşlər Naziri Sergey Lavrov ilə Ukraynanın o zamankı Xarici İşlər Naziri Dmitro Kuleba arasında ilk yüksək səviyyəli görüş keçirildi. Müharibənin erkən mərhələsində baş tutan bu görüş, tərəflər arasında birbaşa diplomatik əlaqələrin qurulduğu nadir anlardan biri kimi tarixə düşdü.
İstanbul Danışıqları – Sülh Sazişinə Doğru Addım
28–30 mart 2022-ci il tarixlərində Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri İstanbulda görüşərək sülh sazişinin ilkin layihəsi üzərində razılığa gəldilər. Türkiyə bu danışıqlarda neytral vasitəçi rolunu uğurla icra etdi. Lakin sonradan Ukrayna tərəfi bu prosesdən geri çəkildi və danışıqlar müvəqqəti olaraq dayandırıldı. Bu, razılaşma istiqamətində yaranmış ilk ciddi fürsətlərdən biri idi.
Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsü – Qlobal Ərzaq Təhlükəsizliyinə Töhfə
İyul 2022-ci ildə Türkiyənin və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vasitəçiliyi ilə “Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsü” adlı razılaşma imzalandı. Bu təşəbbüs sayəsində müharibə şəraitində Ukrayna limanlarından 33 milyon tondan çox taxıl və gübrə dünya bazarlarına çıxarıldı. Təşəbbüs, ərzaq qiymətlərinin sabitləşməsinə və qlobal ərzaq böhranının qarşısının alınmasına ciddi töhfə verdi. Lakin Rusiya 2023-cü ilin iyul ayında bu təşəbbüsdə iştirakını dayandırdı.
Əsir Mübadiləsi – Humanitar İrəliləyiş
Sentyabr 2022-ci ildə Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanının birgə vasitəçiliyi ilə Rusiya və Ukrayna arasında genişmiqyaslı əsir mübadiləsi həyata keçirildi. Yüzlərlə hərbi və mülki əsirin azad olunması, müharibə boyunca ən əlamətdar humanitar uğurlardan biri kimi qiymətləndirildi. Bu addım, Türkiyənin yalnız siyasi deyil, həm də humanitar sahədə fəal vasitəçi olduğunu bir daha göstərdi.
2025-ci il İstanbul Sülh Danışıqları – Yeni Ümidlər
15 may 2025-ci ildə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Türkiyədə “birbaşa danışıqlar” keçirməyi təklif etməsi sülh prosesinə yeni nəfəs verdi. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski bu görüşə hazır olduğunu bildirdi, lakin Moskva hələlik nümayəndə heyətini rəsmi olaraq təsdiqləməyib. Eyni zamanda, hazırda Yaxın Şərq səfərində olan ABŞ Prezidenti Donald Tramp, Türkiyədə keçirilə biləcək sülh danışıqlarında iştirak etməyə açıq olduğunu bəyan edib. Bu, danışıqlara beynəlxalq diqqətin artmasına səbəb olmuşdur.
Nəticə
Türkiyə, Rusiya-Ukrayna münaqişəsində diplomatik tarazlığı qoruyaraq həm region, həm də dünya üçün vacib bir vasitəçi mövqeyində qərarlaşıb. Antalya və İstanbul danışıqları, Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsü, əsir mübadiləsi və son sülh təşəbbüsləri göstərir ki, Türkiyə sülh və sabitlik uğrunda davamlı və məqsədyönlü diplomatik fəaliyyət göstərir. Bu rol gələcəkdə də regionda sülhün bərpası üçün əsas açarlardan biri ola bilər.
