Razılaşma yolu və bir o qədər də plansız şəkildə baş tutan qohum evlilikləri cəmiyyətimizin ən çox müzakirə etdiyi məsələlərdən biridir. İllərdir müzakirə mövzusu olan bu problem üçün müxtəlif çağırışlar olunsa da, lakin hələ də cəmiyyətdə kifayət qədər ciddi yanaşılmır. İnsanlar müxtəlif üsullara, dini və vətəndaş nikahlarına üz tutaraq prosesi davam etdirirlər. Bəzən isə bu seçimlər heç bir tibbi yoxlama, genetik məsləhət olmadan reallaşır. Nəticədə isə bəzi ailələr genetik xəstəliklər və sosial problemlərlə üz-üzə qalırlar. Mövcud problemin qarşısını almaq üçün 2025-ci iyulun 1-dən etibarən yaxın qohumlar arasında nikahı qadağan edən qanun qüvvəyə minəcək.
Burada bir sual yaranır:
Sözügedən qanun problemin həllində hansı rola malikdir?
Mövzu ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Razi Nurullayev EDnews-a açıqlamasında qeyd edib ki, yeni qanun layihəsi azyaşlılarla nikah və qohum evlilikləri sahəsində ciddi nəzarət və məsuliyyət tədbirləri nəzərdə tutur:
"Hazırda qanun hələ qüvvəyə minməsə də, bu sahədə sərt addımlar atılır. Ümid edirəm ki, qanun qəbul edilərək qüvvəyə mindikdən sonra qohumlar arasında nikaha cəhd edənlərin sayı minimuma enəcək. Əks halda, onlar qanunun tələbləri ilə üz-üzə qalacaqlar və bu da onların inzibati və cinayət məsuliyyəti daşımasına səbəb ola bilər. Bu isə bir növ cəmiyyətdə profilaktik təsir yaradaraq, gələcəkdə bu halın minimuma enməsi üçün zəmin rolu oynaya bilər. Maarifləndirmə işləri ilə yanaşı, hüquqi mexanizmlərin gücləndirilməsi də mühüm amildir. Bu baxımdan, qanunun qəbul olunması bu sahədə irəliləyişlərin əldə olunmasında əhəmiyyətli rol oynaya bilər".
Mövzunun tibbi baxımdan yaratdığı problemlərə gəlincə isə həkim genetik Bayram Bayramov əlavə edib ki, genetik xəstəliklərin tək gen xəstəlikləri, xromosomal xəstəliklər, multifaktorial xəstəliklər və dominant yolla ötürülənlər kimi müxtəlif növləri mövcuddur:
"Qohum evlilikləri zamanı bu tip xəstəliklərin üzə çıxma riski dəfələrlə artır. Xüsusilə də resessiv (gizli yolla) ötürülən xəstəliklər bu zaman daha çox baş qaldırır. Bu xəstəliklər, hər bir şəxs üçün spesifik olur. Cəmiyyətimizdə isə resessiv xəstəliklər arasında qan xəstəlikləri (alfa-talasemiya, beta-talasemiya, hemofiliyalar), SMA (spinal əzələ atrofiyası), kistik fibroz, metabolik xəstəliklər, epilepsiya və fenilketonuriya kimi hallar geniş yayılıb. Bu dəyişikliklər şəxsdən-şəxsə fərqlidir. Amma xəstəliklərin üzə çıxması üçün həm ata, həm ana daşıyıcı olmalıdır. Qohum evliliyi zamanı bu risk daha da artır. Əgər hər iki valideyn daşıyıcıdırsa, uşaqda xəstəliyin yaranma ehtimalı 25 faiz təşkil edir. Bu da onu göstərir ki, belə hallarda xəstə uşaqların doğulması riski olduqca yüksəkdir. 50 faiz hallarda isə sağlam daşıyıcı uşaqlar dünyaya gəlir. Bu tip uşaqlarda hər hansı bir klinik əlamət müşahidə olunmur, lakin gələcəkdə öz övladlarına xəstəliyi ötürə biləcək genetik daşıyıcılıq mövcuddur. Bu da o deməkdir ki, qohum evlilikləri zamanı hər doğulan uşaq mütləq xəstə olacaq deyə bir qayda yoxdur. Amma genetik risk nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəkdir. Bu səbəbdən də bu cür evliliklərdə genetik məsləhət və tibbi-genetik müayinələrin aparılması çox vacibdir. Belə olduğu təqdirdə, genetik daşıyıcılıq halları müəyyənləşdirilə və risklər vaxtında qiymətləndirilə bilər.
Aytac Kərimova//EDnews
