İnformasiya əsrinin qlobal çağırışları fonunda milli mətbuatın rolu heç vaxt bu qədər strateji əhəmiyyət daşımamışdır. Media artıq yalnız xəbərlərin ötürücüsü deyil, ictimai dəyərlərin formalaşdırıcısı, ictimaiyyətlə dövlət arasında dialoqun aparıcı qüvvəsi və milli suverenliyin ideoloji dayağı kimi çıxış edir. Bu kontekstdə, Azərbaycan milli mətbuatının yaranmasından ötən 150 il, sadəcə tarixə nəzər salmaq deyil, həm də milli düşüncənin, ictimai şüurun və müstəqil informasiya məkanının formalaşmasında uzun və çətin bir inkişaf yolunun dəyərləndirilməsidir.
1875-ci ildə Həsən bəy Zərdabinin təşəbbüsü ilə işıq üzü görən "Əkinçi" qəzeti, cəhalətə qarşı maarifçilik bayrağını qaldıraraq, cəmiyyətə yeni ideyalar, yeni baxışlar gətirdi. Bu hadisə Azərbaycan xalqının ictimai-ədəbi həyatında dönüş nöqtəsi oldu. Sonrakı mərhələlərdə mətbuat, milli azadlıq ideyalarının carçısına, demokratik düşüncənin tribunasına çevrildi.
Bugün isə Azərbaycanın dinamik inkişaf edən müasir mətbuatı, rəqəmsal transformasiyanın diktə etdiyi yeni reallıqlar qarşısında öz mövqeyini qoruyaraq, həm daxili, həm də beynəlxalq informasiya məkanında aktiv iştirakını davam etdirir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin milli mətbuatın 150 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı imzaladığı sərəncam, bu tarixi irsin dövlət səviyyəsində yüksək qiymətləndirildiyini nümayiş etdirir. Yubiley, sadəcə bir bayram deyil – bu, həm də Azərbaycan mətbuatının gələcək inkişaf istiqamətlərinin müəyyən olunması üçün strateji platformadır.
Azərbaycan milli mətbuatının tarixi, sadəcə bir nəşrin meydana gəlməsi deyil, bir millətin intellektual oyanışının, ictimai şüurun yenidən doğuluşunun hekayəsidir. 22 iyul 1875-ci ildə nəşr olunan "Əkinçi" qəzeti ilə başlayan bu yol, bir xalqın öz səsini tapmaq, öz taleyinə sahib çıxmaq cəhdinin yazılı salnaməsidir. Həsən bəy Zərdabinin redaktorluğu altında nəşr olunan bu qəzet, dövrün sosial-siyasi tələbatına cavab verərək, xalqı maarifləndirmək, kəndlinin, əməkçinin hüquqlarını müdafiə etmək missiyasını daşıyırdı.
"Əkinçi" sadəcə qəzet deyildi – o, həm də ideya idi: geriliyə qarşı maariflənmə, cəhalətə qarşı elmi düşüncə, əsarətə qarşı milli özünüdərk ideyası. Bu ideya sonrakı onilliklərdə də milli mətbuatımızın əsas xəttini müəyyən etdi. Təəcccüblü deyil ki, 2005-ci ildə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun Dəstəyi ilə “Avrasiya-Press” nəşriyyatı “Əkinçi” qəzetinin saylarını toplayaraq latın əlifbasına çevirdi və toplu halında eyni adlı kitab şəklində nəşr etdirdi.
XIX əsrin sonlarında və XX əsrin əvvəllərində "Ziya", "Kəşkül", "Hayat", "Füyuzat", "Molla Nəsrəddin" kimi nəşrlər, maarifçilik ənənələrini davam etdirərək, cəmiyyətin demokratik düşüncəyə yönəlməsində müstəsna rol oynadılar.
Xüsusilə "Molla Nəsrəddin" jurnalı yalnız tənqid və satira dili ilə deyil, cəmiyyətin problemlərinə açıq və kəskin yanaşması ilə də milli ictimai şüurun formalaşmasında yeni səhifə açdı. Bu mərhələdə Azərbaycan mətbuatı artıq sosial ədaləti, qadın hüquqlarını, azad fikri və müasir dünyagörüşünü təbliğ edən əsas platformaya çevrildi.
Sovet dövründə mətbuat ideoloji çərçivələrə salınsa da, bu zaman kəsiyində də "Kommunist", "Bakinskiy Raboçiy", "Ədəbiyyat və İncəsənət" kimi mətbuat orqanları milli kimliyin qorunmasında və ədəbi-mədəni irsin yaşadılmasında vacib rol oynadı. 1991-ci ildə müstəqillik əldə edildikdən sonra Azərbaycan mətbuatı yeni bir mərhələyə qədəm qoydu – senzuranın ləğvi, azad söz və ifadə azadlığı prinsipləri əsasında inkişaf etməyə başladı.
Azərbaycan mətbuatının ən böyük sınaqlarından biri Birinci Qarabağ münaqişəsi ilə İkinci Qarabağ Münaqişəsi arasındakı 26 illik dövrə təsadüf edirdi.
Hələ münaqişə Azərbaycan mətbuatı erməni qaniçənlərin törətdiyi savaş hüququna və insanlığa sığmayan hərəkətlərini dünyaya çatdırmaq üçün yorulmadan çalışdı, hətta bacardığı formada “döyüşdü”. Birinci Qarabağ münaqişəsində şəhid olan Salatın Əsgərova, Fəxrəddin Şahbazov, Çingiz Mustafayev, Alı Mustafayev, Məhərrəm Əlioğlu, Sirac Abışov, Osman Mirzəyev, Kazımağa Kərimov kimi mətbuat xadimləri sektor kimi mətbuatı, peşə kimi “jurnalist” adını yüksəklərə qaldırdılar.
Atəşkəsin təmin olunmağından sonra isə erməni diasporunun məkrli və təktərəfli propoqandası fonunda Azərbaycanın haqq səsinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması Azərbaycan Mətbuatı üçün həyati əhəmiyyət daşıyırdı.
Məhz bu məqamda fəxrlər qeyd edirik ki, Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondu Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq üçün qolunu çırmaladı və fəaliyyətə başladı.
Yarandığı gündən bu yana yüzlərlə xarici jurnalisti, araşdırmaçını konflikt zonasına dəvət edən, onları bu səfərlərdə müşayət edən BAMF komandası Qarabağ həqiqətlərini dünya çatdırmaq üçün yorulmadan çalışdı.
Qeyd etmək yerinə düşər ki, BAMF komandası bu gün də post-konflikt zonalarındakı mina problemini dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaq üçün əlindən gələni edir.
XXI əsrdə isə milli mətbuat yeni çağırışlarla qarşı-qarşıya qalaraq, rəqəmsallaşma, sosial media, informasiya təhlükəsizliyi və etik standartlar kimi aktual məsələləri prioritet gündəminə çevirdi. Bu gün Azərbaycan mətbuatı regional və qlobal informasiya məkanında öz sözünü demək, obyektivliyi, peşəkarlığı və modern yanaşmanı qorumaq üçün mübarizə aparır.
Beləliklə, Azərbaycan milli mətbuatı 150 illik tarixi boyu dəyişən siyasi, sosial və texnoloji reallıqlara uyğunlaşaraq, öz strateji mövqeyini qorumuş, xalqın yaddaşında və taleyində silinməz izlər buraxmışdır.
Azərbaycan mətbuatının 150 illik inkişaf yolu, təkcə tarixi faktların xronologiyası deyil, həm də bir millətin maariflənməsi, öz milli kimliyini dərk etməsi və söz azadlığını qorumaq uğrunda apardığı mübarizənin parlaq salnaməsidir. "Əkinçi"dən başlanan bu yol, zaman-zaman ictimai-siyasi dəyişikliklərə, ideoloji məhdudiyyətlərə və texnoloji inqilablara məruz qalsa da, milli ruhun və ictimai məsuliyyətin daşıyıcısı olma funksiyasını heç zaman itirməmişdir. Bu gün bu zəngin tarixi irs, müasir Azərbaycan mediasının strateji inkişaf xəttinin formalaşmasında əsas baza rolunu oynayır.
Məhz bu kontekstdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin milli mətbuatın 150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında imzaladığı Sərəncam, sadəcə yubiley tədbirinin təşkilinə dair qərar kimi deyil, milli informasiya siyasətinin sistemli şəkildə gücləndirilməsi istiqamətində atılmış strateji addım kimi qiymətləndirilməlidir. Sərəncam milli mətbuatın tarixi irsinə hörmət ifadə etməklə yanaşı, həm də informasiya cəmiyyətində Azərbaycan mediasının müasir çağırışlara cavab verə bilən rəqabətqabiliyyətli aktora çevrilməsi üçün yeni inkişaf vektorları müəyyən edir.
Bu qərar, medianın yalnız tarixi miras daşıyıcısı deyil, həm də milli maraqların qoruyucusu, ictimai rəyi formalaşdıran, informasiya təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi çıxış etməsinin vacibliyini bir daha ön plana çəkir. Eyni zamanda, bu yanaşma göstərir ki, ölkə rəhbərliyi üçün mətbuat sadəcə ötürülən məlumatın kanalı deyil, dövlət siyasətinin davamı və ictimai rəy üzərində təsir gücünə malik bir strateji resursdur.
Beləliklə, Azərbaycan mətbuatının 150 illik tarixi təcrübəsi və Prezidentin bu sahəyə göstərdiyi yüksək diqqət və qayğı bir-birini tamamlayır, keçmişin uğurlarını gələcəyin hədəflərinə çevirmək üçün institusional zəmin formalaşdırır. Bu əlaqə milli mətbuatın tarixə söykənən, lakin gələcəyə hesablanmış bir inkişaf modelinə çevrilməsi baxımından fundamental strateji əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin imzaladığı Sərəncam, tarixi yaddaşın qorunması və milli informasiya siyasətinin strateji prioritetlərinin dəqiqləşdirilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu sənəd yalnız bir yubiley tədbirinin təşkilinə dair inzibati tapşırıq deyil, həm də Azərbaycanın media mühitinə, informasiya təhlükəsizliyinə və ictimai şüura yönəlmiş irimiqyaslı inkişaf konsepsiyasıdır.
Cənab Prezident İlham Əliyevin bu qərarı, milli mətbuatın ictimai həyatdakı rolunun dövlət səviyyəsində dərindən qiymətləndirildiyini, medianın yalnız informasiya ötürücüsü deyil, həm də cəmiyyətin intellektual və mənəvi inkişafının əsas sütunlarından biri kimi qəbul olunduğunu nümayiş etdirir. Bu sərəncam, informasiyanın sürətlə yayıldığı, dezinformasiyanın qlobal təhlükəyə çevrildiyi bir dövrdə, Azərbaycanın milli media sektorunun gücləndirilməsi və keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyması üçün strateji zəmin yaradır.
Sərəncamın praktik əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, dövlət, media və ictimaiyyət arasında qarşılıqlı məsuliyyət modelini təşviq edir. Burada məqsəd yalnız yubiley təntənəsini təşkil etmək deyil, eyni zamanda medianın peşəkarlıq səviyyəsini artırmaq, informasiya siyasətinin şəffaflığını və etibarlılığını təmin etmək, medianın ictimai maraqları qoruyan institut kimi möhkəmlənməsinə şərait yaratmaqdır. Prezidentin bu təşəbbüsü medianın gələcək inkişaf strategiyasını formalaşdırmaq üçün yeni bir çağırışdır: peşəkar jurnalistika prinsiplərinə sadiqlik, informasiya mühitində milli maraqların qorunması və texnoloji yeniliklərə adekvat cavab vermək.
Bundan əlavə, sərəncam Azərbaycan mətbuatının beynəlxalq informasiya məkanında rəqabətqabiliyyətli mövqeyinin gücləndirilməsinə də xidmət edir. İnformasiya müharibələrinin, saxta xəbərlərin, kiber təhlükələrin fonunda, güclü, obyektiv və innovativ mətbuat institutlarının olması milli təhlükəsizliyin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi qəbul olunur. Bu baxımdan, 150 illik yubileyin qeyd olunması, həm də Azərbaycanın informasiya suverenliyinin möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş uzaqgörən dövlət siyasətinin bir parçasıdır.
Nəticə etibarilə, Prezidentin bu sərəncamı Azərbaycan milli mətbuatının keçmişini şərəflə yad etməkdən daha çox, gələcəyin medianı üçün yeni inkişaf horizontları açmaq məqsədi daşıyır. Bu, təkcə yubiley deyil – bu, Azərbaycanın milli informasiya strategiyasında keyfiyyətcə yeni mərhələnin başlanğıcıdır.
