Texno-optimistlər “insanı üstələyən” süni intellektin ("Sİ") gələcəyini təbliğ edirlər. "Anthropic" süni intellekt şirkətinin baş direktoru Dario Amodei proqnozlaşdırır ki, bir neçə il ərzində "Sİ" “demək olar ki, bütün sahələrdə insanlardan daha yaxşı olacaq”. Elon Mask isə hökumət işçilərini çat-botlarla əvəz etməyi təklif edir. Bəzi alimlər isə süni intellektin artıq empatiya, yaradıcılıq və münaqişələrin həlli kimi yalnız insanlara məxsus hesab edilən sahələrdə insanları üstələdiyini iddia edirlər.
Doğrudur, bəzi tanınmış tədqiqatlarda süni intellektin insanları məhz bu sahələrdə üstələdiyini göstərən “yarışlar” təşkil olunub. Lakin daha yaxından baxdıqda, bu yarışların insanlara qarşı ədalətsiz olduğu aydın olur. Əslində, bu yarışlarda süni intellektdən insan kimi davranmaq deyil, insanlardan maşın kimi hərəkət etmək tələb olunur.
Nəticə olaraq, uduzmağımız təəccüblü deyil.
Məsələn, son araşdırmalardan birində süni intellektin həkimlər və terapevtlərdən daha çox empatiya nümayiş etdirdiyi iddia edilir. Bu araşdırmalarda "OpenAI"nin "ChatGPT" çat-botundan "Reddit" sosial şəbəkəsində fiziki və psixi sağlamlıq problemləri ilə bağlı paylaşımlara yazılı cavablar verməsi istənilib. Daha sonra həmin paylaşımlara cavab verən həkim və terapevtlərin cavabları ilə müqayisə aparılıb. Nəticədə çat-botun cavabları daha empatik hesab edilib.
Bəs bu o deməkdirmi ki, növbəti dəfə təsəlli axtaranda "ChatGPT"yə müraciət etməliyik?
Bu məntiqin problemi sadə bir düşüncə təcrübəsi ilə aydınlaşdırıla bilər. Günü çox pis keçən bir insanı təsəvvür edin: müdiri onun üstünə qışqırıb, qardaşı boşanmaq üçün ərizə verib və o, həyəcanla tibbi testlərin nəticəsini gözləyir. Dəstəyə ehtiyacı var. Bəs o, nə edəcək?
Yəqin ki, "Reddit"ə girib yad bir insanın – hətta empatiya üzrə təlim keçmiş birinin – şablon cavabını oxumağa üstünlük verməyəcək. O, həyat hekayəsini bilən və onun dərdlərinə şərik olan insanlarla danışmaq istəyəcək: eyni müdirlə problemləri olan iş yoldaşı, qardaşının toyunda iştirak edən uşaqlıq dostu, həkim müayinəsində əlini tutan həyat yoldaşı.
Süni intellektin empatiya üzrə sınaqları adətən onun soyuq təsəllisini sosial münasibətlərdə formalaşan emosional qayğı ilə müqayisə etmir. Əgər müqayisə edilsəydi, çat-botlar məğlub olardı.
Yaxud, süni intellektin insan mütəxəssislərdən daha orijinal ideyalar irəli sürə bildiyini iddia edən bir araşdırmanı götürək. Burada tədqiqatçılar kompüter elmləri sahəsində doktorant və postdoktorları "Anthropic" şirkətinin "Claude" modeli ilə yarışdırıblar. Onlardan yeni tədqiqat ideyaları irəli sürmək tələb olunub. Hər iştirakçıya müəyyən bir mövzu (məsələn, süni intellekt sistemlərində qərəzin azaldılması) və yazı üslubundakı fərqləri gizlətmək üçün bir şablon təqdim edilib. Daha sonra ideyalar digər doktorant və postdoktorlar tərəfindən qiymətləndirilib. Məlum olub ki, süni intellekt tərəfindən yaradılan ideyalar daha yenilikçi və bəzi hallarda daha maraqlı hesab olunub.
Bu nəticə təsirli görünə bilər. Lakin elmi tədqiqatların necə aparıldığını nəzərə alsaq, məsələyə başqa cür baxmalıyıq. Elm sahəsində “tək dahilər” haqqında stereotiplər mövcud olsa da, tədqiqatların komanda işi olduğu sübut olunub. Ən yaradıcı və təsirli elmi işlər müxtəliflik və kollektiv zəka sayəsində meydana çıxır. İnsanlar ən innovativ ideyaları birlikdə düşünərək ortaya qoyurlar. Ancaq bu araşdırmada insanlardan tədqiqat ideyalarını təkbaşına yaratmaq tələb olunub. Yəni insanlar yarışda öz əsas üstünlüklərindən – əməkdaşlıq qabiliyyətindən – məhrum edilib.
Eyni hal süni intellektin siyasi münaqişələrin həllində insanları üstələdiyini iddia edən tədqiqatda da müşahidə olunur. "Google"un tədqiqatçıları Böyük Britaniyadan bir qrup vətəndaşı immiqrasiya və "Brexit" kimi mübahisəli mövzularda öz fikirlərini bölüşməyə dəvət ediblər. Daha sonra isə bir süni intellekt sistemi hazırlanıb və onun vasitəsilə “qrupun ümumi rəyini əks etdirən” açıqlamalar tərtib edilib. Eyni vəzifə insan könüllülərə də tapşırılıb. Nəticədə vətəndaşlar süni intellektin vasitəçiliyi ilə daha çox razılığa gəliblər və onun açıqlamalarını daha aydın, məlumatlandırıcı və ədalətli hesab ediblər. Bu nəticə, guya, süni intellektin siyasi uçurumları aradan qaldırmaq potensialına malik olduğunu göstərir.
Lakin araşdırmaya diqqətlə baxsaq, insan vasitəçilərin qeyri-bərabər şərtlərlə mübarizə apardığını görərik. Bütün ünsiyyət onlayn mətn formatında aparılıb. Kiminsə mətn vasitəsilə mübahisəni həll etməyə çalışdığı bir vəziyyəti təsəvvür edin – emosional ton, üz ifadələri və bədən dili kimi vacib siqnallar tamamilə yoxa çıxır. Effektiv vasitəçilik təkcə deyilən sözləri deyil, onları söyləmə tərzini də anlamağı tələb edir. Süni intellekt rəqəmsal ünsiyyətdə üstünlük əldə edə bilər, lakin bu, onun real siyasi problemləri həll etməyə daha uyğun olduğunu göstərmir. Üstəlik, internet mübahisələri onsuz da siyasi qütbləşməni dərinləşdirən əsas amillərdən biridir.
Bu nümunələr süni intellektin empatiya, yaradıcılıq və münaqişələrin həlli sahələrində insanları maşınsayağı üsullarla üstələyə biləcəyini göstərir. Lakin bu testlərin niyə ədalətsiz olduğunu anlamaq, insan qabiliyyətlərinin əsl dəyərini daha yaxşı qiymətləndirməyə kömək edir. Biz mənalı münasibətlər qurur, inam üzərində yeni biliklər formalaşdırır və ortaq məxrəcə gəlmək üçün ünsiyyətimizin bütün aspektlərindən istifadə edirik. Çat-botlar bu xüsusiyyətlərə sahib ola bilməz, çünki onların nə bədəni, nə də sosial həyatımızla bağlılığı var.
Texno-optimizm əslində “insan pessimizmi”dir – əgər insan xarakterinin mahiyyətini sadəcə kodlaşdırıla bilən bir şey kimi qəbul etsək. Süni intellektin texniki uğur olduğunu qəbul edə bilərik, lakin onun məhdud imkanlarını insan keyfiyyətlərinin zənginliyi ilə səhv salmamalıyıq.
Müəllif: MJ Krokett - Prinston Universitetinin koqnitiv alimi
