Turan Birliyinin qurulması reallıqda nə dərəcədə mümkündür və bu Birliyin yaranması üçün hansı addımlar atılmalıdır? Türk dövlətlərinin iqtisadi, siyasi və hərbi əməkdaşlığı gələcəkdə necə inkişaf edə bilər? Bu birliyin qurulması Türk dövlətlərinin regional və qlobal siyasətinə necə təsir edə bilər? Turan Birliyinin formalaşmasında mədəni və tarixi bağlar nə dərəcədə əhəmiyyətlidir? Bu prosesdə Azərbaycanın rolu və mövqeyi necə ola bilər?
Bütün bu sualları tanınmış politoloq Zərdüşt Əlizadə Ednews-a açıqlamasında cavablayıb.
O qeyd edib ki, Turan ideyasının əsasını Türkiyə və Azərbaycan təşkil edir:
“Yer üzündə xeyli sayda iqtisadi, siyasi təşkilatlar var. Bunlardan ən səmərəlisi Avropa İttifaqıdır. Bundan əlavə Şimali Amerikada NAFTA adlanan təşkilat var idi. Lakin Tramp gəlib onu dağıtdı və yenidən baxaraq əsasları dəyişdi. Afrikada buna bənzər iqtisadi-siyasi birliklər var. Saylarının çox olmasına baxmayaraq kökləndikləri mövqedə çox da uğurlu ola bilmirlər. Azərbaycan GUAM, İƏT, Qoşulmama Hərəkatı və s. kimi birliklərin üzvüdür. Türk Dövlətləri Təşkilatı isə yəni, Turan növbəti cəhddir ki, mədəniyyət və dil yaxınlığı əsasında hansısa bir birlik yaratsınlar. Bu birliyin ilk rüşeymi Azərbaycan və Türkiyədir. Azərbaycanı Türkiyə ilə hərbi-siyasi əməkdaşlıq, qaz və neft kəmərləri və s. nüanslar bir-birinə bağlayır. Qısaca desək hər iki ölkə ümumi mənafe içərisində əməkdaşlıq quraraq bir-birindən qazanc əldə edir”.
Z.Əlizadə düşünür ki, Türk dövlətlərinin Turan adlı iqtisadi-siyasi birlik yaratması yaxşı bir cəhddir:
“Yəni imkan var və bu dövlətlər bundan müsbət halda istifadə etməyə çalışırlar. Məsələn, Özbəkistanın dənizə çıxışı yoxdur. Qazaxıstanın isə var. Qazaxıstan dəniz vasitəsilə ilə Azərbaycana bağlıdır. İstəyir ki, Rusiyadan asılılığı azaltmaq xatirinə neftinin bir hissəsini Azərbaycan üzərindən daşıyıb dünya bazalarına çıxarsın. Bunun üçün də limanlarını və dəmiryollarını təkminləşdirir. Bunun üçün də Mərkəzi Asiyada yerləşən Türk dövlətləri çalışır ki, Çin və Avropa arasında nəzərdə tutulan böyük nəqliyat yolunun alternativlərindən istifadə etsinlər. Bura Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və qismən də farsdilli ölkə olmasına baxmayaraq Tacikistan cəlb olunub. Hələ ki, ortada belə istəklər var. Lakin əsas gerçəkliyə yönəlməliyik. İndiyə kimi adı sadalanan ölkələrin bağlı olduğu iqtisadi-siyasi kurslar olub”.
Politoloq qeyd edib ki, Mərkəzi Asiya respublikaları vaxtı ilə SSRİ-i iqtisadiyyatının tərkib hissə idilər:
“SSRİ-i dağıldıqdan sonra onlar sırf Rusiya ilə iqtisadi əlaqələri saxlayıblar. Əlbəttə, bu əlaqələr xeyli zəifləyib, səbəbi isə Rusiyanın öz iqtisadiyatının zəifləməsidir. Lakin ənənəvi əlaqələr Şimal ilə saxlanılıb. Bundan əlavə bu ölkələrdə yeni bir istiqamət yaranıb. Bu isə sürətlə inkişaf edən Çin amilidir. Bu yönəlmədə xüsusilə Qazaxıstan və Türkmənistanı vurğulaya bilərik. Mərkəzi Asiya ölkələri içərisində yalnız bir tərəfli seçim yoxdur. Hər iki istiqamətlə də münasibətlər var. Çin sadəcə regionda Rusiyanın boşalan yerini doldurdu. Son Şanxay görüşündən də göründüyü kimi Rusiya və Çin arasında həm rəqabət var, həm də əməkdaşlıq”.
Zərdüşt Əlizadə vurğulayır ki, Turan iqtisadi-siyasi birliyi isə sadəcə bir ehtimal və imkandır:
“Bu fürsətdən heç kəs imtina etmir. Onlar bu fürsətdən xəyallara, xülyalara uymadan istifadə etməyə çalışırlar. Azərbaycanda və Türkiyə də xüsusi bir “Turan ordusu”, “Turan Gücü” xülyaları var ki, bunların hamısı boşdur və savadsızlıqdan irəli gəlir. Lakin Mərkəzi Asiya ölkələri anlayırlar ki, onların əsas siyasi-iqtisadi əlaqələri təkcə Turanla deyil, mövcüd siyasi vəziyyətin gətirdiyi xəttlə olmalıdır. Rusiya və Çin. Türk dövlətləri ümumi olaraq Turan layihəsinə maraqla baxır. Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev də bilir ki, Turan böyük bir layihədir, fürsətdir. Prezident İlham Əliyev tez-tez Mərkəzi Asiya ölkələrinə səfərlər edir. Həmçinin Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat qovşaqlarında iştirak edərək bu fürsətləri müsbət cəhətdən iqtisadiyyatda dəyərləndirir”.
Xəyal Ramiz
