“Okean səthinin minlərlə metr altında nəhəng faydalı qazıntı yataqları mövcuddur. Bu mədənlərin çoxu iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə dünyanın kritik ehtiyac duyduğu təmiz enerji keçidinin açarıdır. Dənizin dərinliklərindəki minalardan hərbi texnika və silah istehsalında da istifadə etmək olar”.

Bu fikirləri ingilis iqtisadçı, politoloq Robert Tomas Ednews-a açıqlaması zamanı qeyd edib.
O, daha sonra bildirib ki, dənizin dibindən hələ də faydalı qazıntılar çıxarılmayıb və bununla belə, Çin, Hindistan və Rusiya da daxil olmaqla ölkələrin özəl şirkətləri və dövlət qurumları orada hüquqların təmin edilməsi üçün yarışır:

“Sakit Okeanın Klarion-Klipperton bölgəsi, Şimali Atlantik Okeanında Orta Atlantik silsiləsi, Hind okeanı və Sakit Okeanın şimal-qərbindəki bəzi bölgələr üçün BMT-nin Beynəlxalq Dəniz Dibi Təşkilatına (ISA) lisenziya müraciəti edilib. ABŞ-da öz sərhədləri daxilində oxşar araşdırma aparır. Çünki onlar BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasını ratifikasiya etməyiblər. ISA tərəfindən indiyədək verilmiş 31 kəşfiyyat lisenziyasından 17-si Havay və Meksika arasındakı Clarion-Clipperton sınıq zonasında yerləşir. Burada manqan, kobalt, nikel və mislə zəngin olan kartofşəkilli polimetal düyünlər axtarılır. Həmçinin litium və qrafit, elektrik avtomobillərində, günəş panellərində, külək turbinlərində və enerji yığan batareyalarda istifadə olunur”.

Bu mədənlərə niyə bu qədər tələbat var?

“Dərin dəniz mədənçiliyinə maraq təmiz enerjiyə doğru irəliləyişlə birlikdə artıb. Elektrik avtomobilləri yanacaqla işləyən əcdadlarından altı dəfə çox mineral tələb edir. Eynilə, dəniz külək turbinləri elektrik enerjisi istehsal etmək üçün təbii qaz elektrik stansiyalarından 12 dəfə çox metal və mineral tələb edir. Yaranan tələbatı ödəmək üçün hasil edilən mineralların miqdarı 2050-ci ilə qədər beş dəfə artmalıdır. Bu, külək, günəş və geotermal enerji və enerjinin saxlanması üçün lazım olan üç milyard tondan çox mineral və metal deməkdir. Dərin dəniz mədənləri tərəfdarları mübahisə edirlər ki, adi mədənçıxarma tələbatı ödəməyəcək və həddən artıq hasilat səbəbindən mineralların keyfiyyətinin pis olduğunu düşünülür. Bununla belə, dərin dəniz mədənləri ilə bağlı ekoloji yönümlü müzakirələr də var.

Təmiz enerjidə istifadə olunan kritik mineralların quruda istehsalında hal-hazırda az sayda ölkə üstünlük təşkil edir. Çin əsasən smartfonlar və kompüterlər kimi yüksək texnologiyalı məhsullarda istifadə edilən qrafit və nadir torpaqlara diqqət yetirib. Konqo Respublikası, İndoneziya və Cənubi Afrika kobalt, nikel, platin və iridium bazarlarında əsas oyunçulardır”.
Politoloq vurğulayır ki, Çin də bu mineralları öz sərhədlərindən kənarda çıxarmaq üçün getdikcə daha çox addımlar atır: 
“Bu, Pekinin geosiyasi rəqibləri arasında narahatlıq yaradır.

Çin BMT-nin səlahiyyətli orqanı tərəfindən verilmiş mədən lisenziyalarından beşini alıb. Bu, bir ölkə tərəfindən alınan ən çox lisenziya kimi önə çıxır. Hindistanın da iki lisenziyası var və daha iki lisenziyaya müraciət edib. Rusiyanın dörd lisenziyası var və bir lisenziyanı digər ölkələrlə bölüşür. Əhəmiyyətli mineralların hasilatı, emalı və istifadəsi geosiyasi gərginlik və enerji keçidi ilə sürətlənir. Lakin əsl geosiyasi narahatlıq Çinin bu mineralların tədarük zəncirinə daxil olmamışdan əvvəl emalındakı payı ilə bağlı idi. Çin hazırda təmizlənmiş təbii qrafit və disprosiumun tədarükünün 100%-nə, kobaltın 70%-nə və emal olunmuş litium və manqanın demək olar ki, 60%-nə nəzarət edir. Bundan əlavə, Pekin bu qiymətli metalların emalı texnologiyalarının ixracına müxtəlif qadağalar qoyub. Çin izah edir ki, bu, ölkənin milli təhlükəsizliyini və maraqlarını qorumaq üçün edilir. Ölkə 2023-cü ilin dekabr ayından etibarən elektrik nəqliyyat vasitələri, külək turbinləri və bəzi digər elektron cihazlarda istifadə olunan nadir mineral əsaslı maqnitlər üçün istehsal texnologiyasının ixracını qadağan edib”.

Politoloq qeyd edib ki, bir çox ölkələr dənizin dibində məskunlaşan nəsnələrə böyük fürsət kimi baxırlar.
“Komissiya ABŞ-ın kritik və strateji faydalı qazıntılardan xaricdən asılılığını azaltmaq üçün strateji addımlar atmalı olduğunu müdafiə edərək, Çinin bu qiymətli mineralları çıxarmaq hüquqlarını əldə etmək cəhdlərinin artmasına işarə edib. Braziliya, Kanada, Kosta-Rika, Finlandiya, İsveçrə və Vanuatu da daxil olmaqla 20-yə yaxın ölkə dərin dəniz mədənlərinin dəniz ekosisteminə potensial təsirləri ilə bağlı daha çox araşdırma aparılana qədər dayandırılmasına çağırıb. Ölkələr arasında güclənən rəqabətin arxasında dərin dəniz mədən şirkətləri dayanır. Geosiyasi gərginliyi artıraraq və tədarük zəncirinin məhdudiyyətləri haqqında danışaraq, onlar hökumətlərə okeanları mineral hasilat üçün açmaq üçün lobbiçilik edirlər. Onlar sövdələşmədən qorxurlar”.

Xəyal Ramiz