Emosiyalarımızı idarə etmək həyat keyfiyyətimizi artırmaq üçün vacibdir.
İtan Kross emosiyaların psixologiyası sahəsində dünya üzrə tanınmış mütəxəssisdir. Bu məqalədə o, emosional sabitliyimizi qorumağa kömək edəcək bir sıra üsullardan bəhs edib.
İtan Kross uşaqlığından bəri “emosiyaların müşahidəçisi” olub və insanların çətin duyğularıyla necə mübarizə apardığını, tez-tez isə bu prosesin uğursuzluğa düçar olduğunu müşahidə edib. “Sanki hamımız sadəcə təsadüfi və ya müvəqqəti həllər taparaq emosional həyatımızı idarə etməyə çalışırıq. Bəzən bu keçici həllər fayda verir, bəzən isə vəziyyəti daha da pisləşdirir. Hər şey çox qarışıq, tək başına və qeyri-effektiv görünür” deyə o bildirib.
Miçiqan Universitetində psixoloq və Emosiyalar və Özünü Nəzarət Laboratoriyasının rəhbəri vəzifəsini icra edən Kross, bu vəziyyəti dəyişdirməyi özünə məqsəd qoyur. Mütəxəssisin qələmə aldığı “Shift: How to Manage Your Emotions So They Don’t Manage You (Dəyiş: Emosiyalarınızı necə idarə edə bilərsiniz ki,onlar sizi yönləndirməsin)” ilə, duyğularımızla daha sağlam və effektiv şəkildə mübarizə aparmağa kömək edəcək bir sıra üsullar təqdim etməyi hədəfləyir. Bu kitab duyğuların bizi idarə etməsinə mane olmaq və həyatımızı daha məqsədyönlü şəkildə yönləndirmək üçün istifadə edə biləcəyimiz praktiki üsulları öyrətməyə çalışır.
Kross elmi araşdırmaçı Devid Robson ilə “mənfi” hisslərin faydaları, təhlükəsiz mühitlər və “emosional sığınacaqlar” yaratmaq, həmçinin diqqətin yayılmasının gözlənilməz üstünlükləri barədə geniş müzakirə aparıb.
Emosiyalar haqqında bir sıra yanlış təsəvvürlər mövcuddur.
Emosiyalar həyatımızın ayrılmaz hissəsidir və hər birinin özünəməxsus rolu var. “Yaxşı” və “pis” emosiyalar arasında sərhəd çəkmək əvəzinə, onların həyatımıza necə təsir etdiyini anlamaq vacibdir. Qəzəb ədalətsizliyə qarşı reaksiya kimi bizi haqsızlıqlara qarşı mübarizə aparmağa təşviq edir. Bu, ədalətin bərpası üçün faydalı motivasiya mənbəyidir.Dərin itkilər və dəyişikliklər qarşısında hiss edilən kədər, özümüzü yenidən qiymətləndirməyə və həyatımızın yeni mənalarını tapmağa kömək edir. Bu proses, şəxsi inkişaf və böyümə üçün vacibdir.Həsəd bizə öz məqsədlərimizə çatmaq üçün daha çox çalışmaq və inkişaf etmək istiqamətində hərəkət etmək üçün stimul ola bilər.
Bu fikri daha yaxşı başa düşmək üçün fiziki ağrını düşünmək olar; bu, təsəvvür edə biləcəyimiz ən mənfi emosional vəziyyətlərdən biridir. Bir çoxumuz fiziki ağrıdan azad bir həyat arzulayırıq. Lakin bəzi insanlar, genetik səbəblərdən ağrını hiss etmək qabiliyyətindən məhrumdurlar. Bu uşaqlar, ağrı hiss edə bilən insanlara nisbətən daha qısaömürlü olurlar. Eyni prinsip bütün mənfi emosiyalarımız üçün də keçərlidir.
Bir çox insan həyatını mənfi duyğulardan azad yaşamağa çalışmaq əvəzinə, bu duyğuları idarə etməyi öyrənməyin daha faydalı olduğunu düşünür. Əslində, məqsədiniz həyatınızı mənfilikdən tamamilə azad etmək deyil, bu emosional təcrübələri nəzarətdə saxlamağı bacarmaqdır, və məncə, bu, daha real və əldə edilə bilən bir hədəfdir.
Bir çox insan duyğularının öz nəzarətlərindən kənar olduğunu düşünür. Sizcə, bu pessimist yanaşma nədən qaynaqlanır? Və bunun nəticələri nələrdir?
Düşünürəm ki, bu, emosional təcrübələrimizin hansı tərəfi ilə bağlı olduğumuzdan asılıdır. Gündəlik həyatda avtomatik olaraq yaranan düşüncə və hisslərə çox vaxt nəzarət edə bilmirik, amma bu düşüncə və hisslər ortaya çıxdıqdan sonra onlara necə reaksiya verəcəyimizə nəzarət etmək mümkündür və emosiyaların tənzimlənməsi də məhz bu məqamda əhəmiyyət qazanır.
Amma əgər bir şeyi bacaracağınızı düşünmürsünüzsə, onu tətbiq etmək üçün cəhd etməyəcəksiniz. Məsələn, əgər idmanın sizi daha sağlam edəcəyinə inanmasanız, niyə idmanla məşğul olmağa zaman ayırasınız? Və əgər emosiyalarınızı idarə etmək üçün fərqli strategiyalar istifadə edə biləcəyinizi düşünmürsünüzsə, niyə onlardan istifadə edəsiniz?
Bəs emosialarımıza qarşı reaksiyalarımızı necə dəyişə bilərik?
Musiqi dinləmək, az istifadə olunan üsuldur. Musiqi dinləyənlərə özlərini necə hiss etdiklərini soruşsanız, iştirakçıların demək olar ki, hamısı musiqinin onlara pozitiv emosialar verdiyini deyəcək. Lakin həmin adamlar emosiyaları ilə mübarizə aparanda – məsələn, sonuncu dəfə hirsləndikləri, narahat olduqları və ya kədərləndikləri vaxt – yalnız az bir qrup musiqi dinlədiyini bildirir.
“Shifters” dediyim vasitələrdən biri də mühit dəyişikliyidir. Gündəlik həyatımızda sadə mühit dəyişiklikləri belə əhvalımızı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Mühit dəyişikliyi, emosional rifahımızı artırmaq üçün təsirli üsuldur. Gündəlik həyatımızda bu prinsipi tətbiq etmək üçün aşağıdakı addımları nəzərdən keçirə bilərik.
Deyirsiniz ki, bir çox insan işlə əlaqəsi olmayan tamamilə fərqli bir yerə getdikdə tamamlanmış hiss edir. Amma həmişə belə tətilə çıxmaq mümkün olmur və fürsətdən istifadə edərək insanlara xatırlatmaq istəyirəm ki, bəzən olduğunuz ərazilərdə də əhvalımızı dəyişə biləcək yerlər də var.
Biz çox vaxt digər insanlara bağlanmaqdan danışırıq və işlər yaxşı getməyəndə, həmin adamın yanında olmaq rahatlıq və sabitliyin mənbəyi ola bilər. Amma məlum olur ki, biz ətrafımızdakı yerlərə də bağlanırıq. Mənim üçün bunlar arasında evimin yaxınlığındakı ağac parkı, ilk kitabımı yazdığım kafe və universitedəki ofisimdir. O məkanlara daxil olduğum andan etibarən, emosiyalarımı idarə etməyə kömək edən müsbət əlaqələrim olur.
Məncə, bunlar casus filmlərində və ya kitablarında gördüyümüz təhlükəsiz evlərə bənzəyir. Həyatımızda hər birimizin qorunduğumuz evlərimiz var və çətinliklərlə üzləşdiyimiz zaman ora üz tutmaq üçün məqsədyönlü olmalıyıq. Bu, özümüzü xaricdən idarə etməyin bir yoludur.
Ətraf mühitinizi də tənzimləyə bilərsiniz. Bitkilərin və ya yaşıl sahələrin şəkillərinin bərpaedici təsir göstərdiyini də bilirik. Sevdiklərinizin şəkilləri də belə təsirə malikdir. Araşdırmalarımızda, insanlara çətinliklərlə üzləşdikləri zaman sevdiklərinin şəkillərini göstərmişdik. Nəticədə, bu şəkillərin onlara təcrübədən sonra “bərpa” olma sürətini artırdığını müşahidə etdik.
Məqsədimiz, hisslərimizi dəyişdirmək üçün onu təsadüfə buraxmaq əvəzinə nə edə biləcəyimizi daha şüurlu şəkildə düşünməkdir.
Bu kitabın məqsədlərindən biri də insanların həyatımıza bu vasitələri daha məqsədyönlü şəkildə daxil etmələrini təmin etməkdir.
Məni təəccübləndirən isə odur ki, diqqəti başqa istiqamətə yönəltmək və vəziyyətdən qaçmaq emosiyalarla mübarizə aparmaqda faydalı bir üsul ola bilər…mi?
Mədinə Məmmədova//EDnews
