Arxeoloqlar pulun mənşəyi ilə bağlı yeni nəzəriyyə irəli sürərək, onun hər şeydən əvvəl uzunməsafəli ticarət üçün yarandığını bildiriblər.

“EDnews” xəbər verir ki, "Interesting Engineering" nəşrinin yazdığına görə, Dr. Mikael Fovel "ticarət nəzəriyyəsi" adlandırılan konsepsiyanı təqdim edib. Onun fikrincə, qədim dövrlərdə müxtəlif icmalar uzun məsafələrə səyahət edərkən, adətən dil baryerini aşaraq mal mübadiləsi aparmaq üçün vahid bir vasitəyə - valyutaya ehtiyac duyurdular.

"Pulun mənşəyi üzərində işləmək üçün həyəcanverici bir dövrdəyik", deyə Dr. Fovel "Journal of Archaeological Method and Theory" jurnalında dərc olunan yeni tədqiqatında yazıb.

Pul ticarət vasitəsi kimi yaranıb

Dr. Fovel "ticarət nəzəriyyəsi"ni dövlətə qədərki cəmiyyətlərdə pulun yaranmasının mümkün izahı kimi təqdim edir. Pul haqqında mövcud nəzəriyyələrdən biri onu sadəcə mübadilə vasitəsi, digəri isə hökumət icadı kimi təsvir edir. Lakin bu izahlar dövlət yaranmazdan əvvəl də pulun mövcudluğunu tam açıqlaya bilmir.

Alimin fikrincə, pul əvvəlcə cəmiyyət daxilində yaranmış bir sistem deyil, xarici ticarətin zərurətindən meydana gəlib. O bildirir ki, insanlar ticarət əməliyyatlarını asanlaşdırmaq üçün qarşılıqlı şəkildə etibar edə biləcəkləri bir mexanizmə ehtiyac duyublar.

Tarixi nümunələr

Dr. Fovel pulun uzunməsafəli ticarətdən qaynaqlandığını göstərmək üçün iki tarixi nümunə təqdim edib:

* Qədim Şimali Amerikanın qərbində yerli tayfalar ticarət üçün dəniz ilbizlərindən düzəldilmiş muncuqlardan istifadə ediblər.
* Qərbi Avropada isə bürünc və ya mis külçələr pul əvəzinə işlədilib.

Hər iki halda bu mübadilə vasitələri müxtəlif mədəni, dil və siyasi sərhədləri aşaraq geniş ticarət marşrutlarında istifadə olunub. Dr. Fovel vurğulayır ki, o dövrdə insanlar gələcəkdə eyni ticarət tərəfdaşı ilə yenidən görüşəcəklərinə əmin ola bilmədikləri üçün təxirə salınmış ödənişlərə güvənmək mümkün olmayıb. Bu isə qiymətlərin dərhal dəyişdirilməsini tələb edib, nəticədə pulun istifadəsinə ehtiyac yaranıb.

Tənqidlər və nəzəriyyənin fərqliliyi

Alim ticarət nəzəriyyəsinə yönələn tənqidləri də nəzərə alır. Onun əsas arqumentlərindən biri ondan ibarətdir ki, beynəlxalq səfərlər riskli olduğuna görə tacirlər özləri ilə çoxlu miqdarda pul daşımayıblar. Lakin yuxarıda göstərilən cəmiyyətlərdə pul əslində əhəmiyyətli bir mal olub və sonradan maliyyə alətinə çevrilib.

Bu nəzəriyyənin əsas fərqi odur ki, ənənəvi yanaşmalardan fərqli olaraq, barterin üstünlük təşkil etdiyi bir iqtisadi sistem anlayışını rədd edir. Keçmiş araşdırmalar tam barter sisteminə əsaslanan cəmiyyətlərin mövcudluğunu demək olar ki, istisna edir.

Dr. Fovel həmçinin qeyd edir ki, Kaliforniyadakı ilbiz muncuqları və Avropadakı bürünc külçələr yalnız bir cəmiyyət daxilində deyil, xarici qruplarla da geniş istifadə olunub. Hətta ilbiz muncuqları dini və ritual mənalar qazanaraq sosial status simvoluna çevrilib.

Pulun inkişafı müxtəlif yollarla baş verib

Alimin gəldiyi nəticəyə görə, pulların cəmiyyətlərdə yayılması müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanıb. Bəzi hallarda dövlətlər pul axınını idarə edə bilsə də, ilkin mərhələdə pul başqa icmalarla əlaqə qurma vasitəsi kimi meydana çıxıb və daha geniş ticarət şəbəkələrinin formalaşmasına kömək edib.

Dr. Fovel qeyd edir ki, bu yanaşma dünya üzrə digər bölgələrə də tətbiq oluna bilər:

"Çox güman ki, dünyanın digər bölgələrində də oxşar proseslər baş verib və bu, gələcək araşdırmalar üçün maraqlı bir mövzu ola bilər. Qədim Mezoamerika və ya Sakit okean adaları bu baxımdan tədqiq edilməli ərazilərdən ola bilər".