Tramp administrasiyasının Ukraynaya hərbi yardım qarşılığında Amerika şirkətlərinə ölkənin faydalı qazıntılarının 50%-ni təhvil vermək tələbini irəli sürməsi ABŞ-nin xarici siyasətində dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu qərar təkcə ABŞ daxilində deyil, həm də dünya miqyasında böyük rezonans doğurub. Trampın məqsədi ABŞ-nin Ukraynanı dəstəkləməyə xərclədiyi yüz milyardlarla dolların qarşılığını daha konkret, iqtisadi mənfəət şəklində almaq idi. Lakin, bu qərarın ciddi siyasi nəticələri oldu və Ukrayna da daxil olmaqla bir çox ölkə bu cür sərt şərtləri qəbul etməyə hazır olmadığını bildirdi.
Trampın Avropadakı qoşunların sayını azaldıb, Ukraynaya dəstəyi məhdudlaşdırma ehtimalı, həmçinin ABŞ-nin daha sərfəli ikitərəfli sazişlərə yönəlməsi, Avropa ilə münasibətlərdə yeni bir dövrün başlanğıcı ola bilər. ABŞ-nin müttəfiqlik öhdəliklərini yenidən qiymətləndirməsi, xüsusən də iqtisadi prioritetləri əsas götürərək yeni sazişlər bağlamağa çalışması, Avropada narahatlıq yaradır.
Trampın xarici siyasətindəki bu yeni yanaşma ABŞ-nin qlobal güc və mövqeyini yenidən formalaşdırmağa yönəlib. Bu dəyişikliklər təkcə Avropa ilə münasibətləri deyil, həm də qlobal iqtisadi və siyasi balansları təsir edə bilər. Tramp ABŞ-nin iqtisadi faydalarını ön plana çıxararaq, həm daxili seçiciləri, həm də dünya səhnəsindəki digər gücləri öz yanında tutmağa çalışır. Bu yanaşma həm də ABŞ-nin gələcəkdəki diplomatik və iqtisadi əlaqələrinin necə inkişaf edəcəyinə dair suallar doğurur.
Trampın geri dönməsi yalnız ABŞ daxilində deyil, dünya siyasətində də böyük dəyişikliklərə səbəb olacaq kimi görünür. Onun xarici siyasətə olan yanaşması xüsusən Rusiya və Çinlə münasibətləri ilə qlobal müstəvidə yeni geosiyasi nizamın yaranmasına yol aça bilər. Trampın prezidentliyi dövründə ABŞ-nin beynəlxalq münasibətlərdəki ən əsas strategiyası, milli maraqları hər şeydən önə çəkmək oldu. O, ABŞ-nin iqtisadi gücünü artırmağa yönəlik addımlar atdı, eyni zamanda Avropa və Asiya ilə münasibətlərdə strateji qərarlar aldı.
Trampın Rusiya ilə əlaqələrini tənzimləməsi birmənalı şəkildə ABŞ-nin ənənəvi siyasətindən fərqli yoldur. ABŞ-nin bir çox müttəfiqi, xüsusən Avropa, Rusiyanın siyasətinə qarşı ciddi sanksiyalar tətbiq etməyi təklif edir. Lakin Tramp Rusiya ilə iqtisadi və hərbi sahələrdə daha geniş əməkdaşlıq qurmağı, bununla da ABŞ-nin geosiyasi təsirini artırmağı düşünür. O, Rusiya ilə yaxınlaşmanın xüsusən də Çinlə olan rəqabətdə ABŞ-nin mövqeyini gücləndirəcəyini iddia edir. Çin dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı və sürətlə böyüyən güc olaraq ABŞ üçün ən böyük strateji təhdid sayılır. Bu baxımdan Trampın Rusiya ilə əməkdaşlığı tənzimləməsi, Çin üzərində daha çox təzyiq yaratmaq üçün bir vasitə ola bilər.
Rusiya ilə yaxınlaşma yalnız hərbi münaqişə məsələlərində deyil, iqtisadi sahədə də yeni bir mərhələ başlada bilər. Trampın prezidentliyi dövründə, Rusiyanın enerji resursları ilə əlaqələr qurmaq, xüsusən də Avropa bazarlarında Amerikanın enerji ixracını artırmaq kimi addımlar atılıb. Bu yanaşma, həm ABŞ-nin enerji siyasətini gücləndirəcək, həm də Rusiya ilə əlaqələrin yenidən qurulmasına təkan verəcək. Bununla yanaşı, Avropanın bəzi ölkələri bu yanaşmanı çox mübahisəli və riskli hesab edə bilər. Avropada bir çox siyasətçi Rusiyanın daha çox güclənməsinin, xüsusən də Şərqi Avropada və Baltikyanı ölkələrdəki mövqelərinin güclənməsinin təhlükəli ola biləcəyini düşünür. Bu, ABŞ-nin müttəfiqləri ilə münasibətləri gərginləşdirə bilər.
Trampın ikinci dəfə prezident seçilməsi ilə Ukrayna məsələsi də daha çox diqqət mərkəzindədir. Tramp Ukraynanı yalnız strateji münaqişə olaraq deyil, həm də ABŞ-ın xarici siyasətində maraqlarını necə qorumaq mövzusunda maneə olaraq görür. Onun Ukraynaya yardımı azaltmaq və ya bu münaqişəyə daha az müdaxilə etmək istəyi Avropa müttəfiqləri ilə gərginliyin artmasına səbəb ola bilər. Ukrayna xüsusilə Şərqi Avropada Rusiya ilə olan sərhədlərində təhlükəsizlik məsələlərini böyük təhdid olaraq qəbul edir. Trampın bu mövqeyi Avropanın bir çox ölkəsində birmənalı qarşılanmır və müttəfiqlər arasında təzyiq və narahatlıq doğurur. ABŞ-nin bu münaqişədə birbaşa iştirak etməkdən daha çox, müxtəlif diplomatik yollarla tənzimləmə əldə etməyə çalışması, regiondakı vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirə bilər.
Ukrayna məsələsinin daha geniş kontekstdə qiymətləndirilməsi həm də Qərbin ümumi siyasətində dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Trampın xarici siyasətinin ən mühüm xüsusiyyəti ABŞ-nin artıq hərbi münaqişələrə və uzunmüddətli müdaxilələrə girməməsi və əvəzində strateji tərəfdaşlıqlara və diplomatik razılaşmalara üstünlük verməsidir. Bu yanaşma xüsusilə Rusiya və Çin kimi güclü ölkələrlə əlaqələrin yenidən tənzimlənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Trampın məqsədi yalnız ABŞ-nin iqtisadi gücünü artırmaq deyil, həm də dünya siyasətində daha dominant mövqe əldə etməkdir. Beləliklə, onun siyasəti, təkcə ABŞ-nin deyil, həm də digər dünya güclərinin siyasətinə təsir göstərmə potensialına malikdir.
Bununla yanaşı, Trampın siyasəti ABŞ-nin müttəfiqlərini həm də bir çox istiqamətlərdə sınağa çəkə bilər. Avropa, xüsusilə NATO üzvü ölkələr, ABŞ-nin yeni strateji xəttini qəbul etməkdə çətinlik çəkə bilər. Trampın siyasi yanaşması çox vaxt Avropanın müttəfiqləri üçün mənfi təsir göstərib, çünki o, Avropanın öz müdafiə siyasətində daha müstəqil olması, ABŞ-yə qarşı isə daha az güvənməyi təklif edib. Bu yanaşma həmçinin, Avropadakı sosial, iqtisadi və siyasi əlaqələrdə daha çox qeyri-müəyyənlik yaradacaq və müttəfiqlik münasibətlərinin bünövrəsini sarsıda bilər.
Trampın qayıdışı və xarici siyasətdəki yeni yanaşmaları yalnız ABŞ-nin daxili və xarici siyasətində deyil, dünya miqyasında da ciddi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu, yalnız yeni siyasi nizamın formalaşmasına deyil, həm də gələcəkdəki beynəlxalq münasibətlərin daha mürəkkəb və qarşıdurmalı olmasına gətirib çıxara bilər. Trampın siyasəti ABŞ-nin iqtisadi üstünlüklərini artırmağa yönəlik olsa da, eyni zamanda dünya güclərinin balansında köklü dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu, gələcəkdə daha çox müzakirələrə və yeni diplomatik anlaşmalara yol açacaq.
Mənbə: Milli.az
