Avropanın ərzaq və enerji təlabatını ödənilməsi üçün Rusiya ilə münasibətləri kəsilməsi qitənin müxtəlif alternativlərə daha ciddi yanaşmasına səbəb olub. Orta Dəhliz Azərbaycanın Avropa ilə Şərq dünyası arasında qapı rolu oynayacağı bir layihədir. Qazaxıstanla-Azərbaycan arasında aparılan iqtisadi müzakirələr ticarət yolunun açılması və Trans-Xəzər nəqliyyat yolunun istifadəyə verilməsini sürətləndirib.

Çin bu dəhlizin açılmasında nəyə görə bu qədər maraqlıdır?

Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi təkcə Avropanın maraqlarına xidmət etmir. Avropa Şərqdən alınan məhsulların həcmini artırmaq üçün yaratdığı TRASEKA layihəsi Çinin Bir Kəmər - Bir Yol layihəsinə uyğun gəlir. Çin bazarının dünyaya müxtəlif yollarla dünyaya çatdırılması üçün bu kimi layihələrdə Pekin olduqca maraqlıdır. Bunun əsas səbəbi isə Avropada gün-gündən artan təlabatdır. 

Çindən Qazaxıstana və Xəzər dənizi ilə biləvasitə Azərbaycandan Avropaya qədər uzanan bu 4250 km-lik dəmir yolunun fərqi ondan ibarətdir ki, bu yolda həm də enerji məhsulları göndəriləcək. Bu yolla Pekin təkcə məhsul ticarətinin həcmini artırmayacaq, həm də daha sürətli tədarük potensialı əldə etməyə çalışacaq. Çin bu yolla öz bazarının Qərbə çıxışını sürətləndirməyi planlaşdırır.

Avropanın bu layihədə maraqlı olmasının əsas səbəbi isə, dəhlizin Rusiya və İranda yayınaraq birbaşa Türkiyəyə çatmasıdır. 

Mərkəzi Asiya bazarının da Rusiyanın təsirindən çıxıb Çinə meyl etməsi hazırda Avropa üçün daha əlverişlidir. Maraqlıdır ki, ABŞ Çinlə beynəlxlaq ticarət rəqabəti aparsa da bu, Avropanın Pekinlə birgə apardığı layihələrə təsir etmir. Çinin daha da şaxələndirmək istədiyi bu yol, Avropanın artan təlabatına uyğun gəlir. Bu deməkdir ki, Pekin Rusiya ilə olan bütün dostluq münasibətlərinə rəğmən, bu yolun tətbiqinə yaşıl işıq verəcək. Artıq Sibir vasitəsilə Çindən Avropaya uzanan Şimal Dəhlizindən istifadə olunmayacaq.

Qafqaz regionu nəyə görə bu layihənin ən kritik hissəsi hesab olunur?

Cənubi Qafqazın mərkəzində olduğu bu yol layihəsi demək olar ki, tamamilə təhlükəsiz quru yolları üzərində yerləşib. Lakin, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlər yolun bu hissəsi haqqında müxtəlif fikirlər yaradıb. Buna görə də, yolun Gürcüstandan keçməsi daha əlverişli hesab olunur. Qazaxıstan Azərbaycanla dəniz yolu üzərində işbirliyi aparan bir ölkə kimi Qafqazın təhlükəsizliyindən əmin olmağa cəhd edir.

Çinlə Avropa arasında hər il 200 milyon tondan çox məhsul ticarəti edilirsə, bunun 94%-i dəniz yolu ilə həyata keçirilir. Dövlətlər Orta Dəhliz layihəsi vasitəsilə daha sürətli və ucuz yük daşınmasına nail olacaq. Ümumi məhsul ticarətinin 73%-nin buy olla daşınması potensialı realdır. Lakin, bu həm də o deməkdir ki, Süveyş kanalı öz əhəmiyyətini nisbətən də olsa itirəcək. Misirin bu barədə etdiyi rəsmi açıqlamada Çinlə dəniz yolunun qorunması haqqında rzılaşma əldə edildiyi bildirilir. Orta Dəhliz nəinki Cənubi Qafqazın ticarət dövriyyəsini artıracaq, layihə həm də dünyanın bir çox ticari yollarının taleyinə birbaşa təsir edəcək.

Fərid