Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban geridə qoyduğumuz həftə bir sıra mühüm səfərlərdə iştirak etdi. Əsasən dünya nizamının - Çinin Avropada artan nüfuzu, onun gələcəyi, Ukrayna - Rusiya münaqişəsinin həlli kimi məsələlərin müzakirəsi üçün Pekin, Kiyev və Moskva şəhərlərinə mühüm işgüzar səfər etdi. Yeri gəlmişkən onu da xatırladaq ki, baş nazir Şuşada TDT dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə də iştirak edib.
Burada isə bir sıra suallar orta çıxır. Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın Kiyev, Moskva və Pekinə supriz səfərləri Ukrayna-Rusiya münaqişəsinin həllində hansı rolu oynaya bilər? Bu səfərləri Avropa İttifaqında yenilənmənin göstəricisi hesab etmək olarmı? Çünki normalda V.Orban, bir qayda olaraq, öz dövlətinin maraqlarına və çoxvektorlu münasibətlərinə uyğun hərəkət etməyə üstünlük verir, hansı ki, bu, Aİ-nin siyasu kursuna fərqli yanaşmadır. Bunu Aİ rəsmisi Cosep Borellin sosial şəbəkə üzərindən göstərdiyi xoşagəlməz reaksiyalardan da görmək olur.
Mövzu ilə bağlı ekspertlər öz fikirlərini Ednews-a bölüşüb.
Ukrayna Ali Radasının deputatı Aleksandr Mareyko hesab edir ki, Orbanın Moskva və Pekinə səfərləri Macarıstanın Aİ-yə sədrliyindən açıq şəkildə sui-istifadə etməsi deməkdir:
"Heç kim Orbana özündən başqasını təmsil etmək və hər hansı danışıqlar aparmaq səlahiyyəti verməyib. Bu, onun tərəfindən açıq-aşkar etik normaların pozulması, eyni zamanda başqa dövlətin daxili və xarici işlərinə qarışmamaq prinsipinin pozulmasıdır. Sadə və vacib bir prinsip var - onun iştirakı olmadan Ukrayna ilə bağlı heç bir qərar qəbul edilə bilməz. Orban bu prinsipi pozdu. Göründüyü kimi, Orban bu səfərləri ilə Ukraynanın və dünyanın maraqlarına uyğun gəlməyən, özünün bəzi dar siyasi və ya iqtisadi maraqlarını güdür. İndi də Orbanın səfəri ilə əlaqədar olaraq Macarıstanın Aİ-yə sədrlik hüququndan məhrum edilməsi məsələsi müzakirə edilir".
Millət vəkili söylədi ki, sülh Orbanın səfərlərindən deyil, Ukraynanı lazımi silahlarla təmin etməkdən və rus təcavüzkarına qarşı sanksiyalardan asılıdır:
"Ümumiyyətlə, Orban liberal demokratiyanın əleyhdarı və ona əks olaraq avtoritar rejimlərin tərəfdarıdır. Onun dəyərləri Avropa dəyərlərinə ziddir. Ona görə də Macarıstanın Aİ və NATO-dan çıxarılması məsələsi çoxdan gecikib. Orban Putinin müttəfiqidir, ona görə də onun sülh nizamlanmasında iştirakından söhbət gedə bilməz. Sülh Orbanın səfərlərindən deyil, Ukraynanı lazımi silahlarla təmin etməkdən və rus təcavüzkarına qarşı sanksiyalardan asılıdır".
Ankasam-ın Beynəlxalq Əlaqələr Mütəxəssisi Göktuğ Çalışkan isə Ukraynalı deputatın əksinə hesab edir ki, Orbanın Kiyev, Moskva və Pekinə səfərləri potensial olaraq Ukrayna-Rusiya münaqişəsinin həllində mühüm rol oynaya bilər:
"O, Kiyevdə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilə görüşündə atəşkəsə çağırıb və sülh danışıqlarını sürətləndirməyi təklif edib. Moskvada Vladimir Putinlə atəşkəs və sülh danışıqları ilə bağlı açıq müzakirələr aparılıb. Orbanın Pekinə səfəri Ukrayna-Rusiya münaqişəsində Çinin rolunun dəyərləndirilməsi baxımından da əhəmiyyətli olub. Bu səfərlər Orbanın çoxvektorlu xarici siyasət yanaşmasına uyğundur və bunu həm Avropa, həm də Rusiya ilə münasibətlərini balanslaşdırmaq cəhdi kimi də qiymətləndirilə bilər".
O, həm də bildirdi ki, Orbanın dövlət maraqlarına uyğun davranması və müxtəlif güc mərkəzləri ilə əlaqələr qurması Aİ-nin ənənəvi xarici siyasət xəttindən kənara çıxması kimi qiymətləndirilə bilər:
"Orbanın bu səfərlərini Avropa İttifaqında diplomatik yeniliklərin göstəricisi kimi qiymətləndirmək olar. Orbanın dövlət maraqlarına uyğun davranması və müxtəlif güc mərkəzləri ilə əlaqələr qurması Aİ-nin ənənəvi xarici siyasət xəttindən kənara çıxması kimi qiymətləndirilə bilər. Bu vəziyyət Aİ daxilində yeni diplomatik dinamika yarada və Orbanın Aİ-nin xarici siyasət strategiyalarına yeni perspektiv gətirə biləcəyini göstərə bilər. Xüsusən də Macarıstanın AB müddətinə sədrliyini üzərinə götürdüyü bu dövrdə Orbanın çoxvektorlu münasibətlərə uyğun hərəkəti AB siyasət kursuna yeni bir ölçü əlavə edə bilər".
Ekspert nəzərə çatdırıb ki, Orbanın hədəfi həm Qərb, həm də Şərqlə balanslaşdırılmış əlaqələr quraraq ölkəsinin maraqlarını maksimum dərəcədə artırmaqdır, nəinki bunu azaltmaq.
Orbanın çoxvektorlu xarici siyasət yanaşması dövlət maraqlarını ön planda tutaraq hərəkət etməsi ilə tanınır. Bu yanaşma Avropa Birliyinin daha ənənəvi və birtərəfli diplomatiyasından fərqlənir. Orban həm Qərb, həm də Şərqlə balanslaşdırılmış əlaqələr quraraq ölkəsinin maraqlarını maksimum dərəcədə artırmağı hədəfləyir. Bu, Aİ daxilində yeni və innovativ diplomatik münasibət kimi qiymətləndirilə bilər. Orbanın müxtəlif güc mərkəzləri ilə əlaqələri Aİ-nin xarici siyasət strategiyalarını şaxələndirə və yeni diplomatik təşəbbüslərə yol aça bilər".
Əkbər Novruz
