Oktyabr ayının 7 – də İsrail – Həmas qarşıdurmasının başlamasından etibarən Avropa İttifaqının böhrana münasibəti olduqca pis başladı və gün keçdikcə daha da bərbad vəziyyət aldı.
Belə ki, məsələyə Avropadan gələn ilk nota Aİ-nin Fələstinlilərə bütün yardımını dayandıracağının elanı oldu. İttifaq daxilindəki ölkələrin döyüşlərdə tutulan qəzzalı girovların həyat şəraiti ilə bağlı artan narahatlıqları fonunda siyasət elə həmin gün dəyişdirildi.
Həftənin sonunda, oktyabrın 13-də komissiyanın rəhbəri Ursula Fon der Leyen İsrailə səfər etdi. Orada çatdırdığı mesaj rəğbətlə qarşılandı. Komissiya rəhbəri bildirdi ki, İsrailin Beynəlxalq Hüquq çərçivəsində öz ərazisini qorumaq haqqı vardır. Lakin yenidən Alyans daxilində bu çıxış mənfi qarşılanaraq, Ursula xanımın sadəcə öz fikirlərini ifadə etdiyini, ittifaqın mövqeyini bildirilmədiyi vurğulandı. Bu fikirlər də əsasən Avropa İttifaqının Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Cosep Borell tərəfindən səsləndirilib. Etirazlar artdıqca xanım fon der Leyenin komandası cəld elan etdi ki, Aİ-nin Qəzzaya humanitar yardımı üç dəfə artırılacaq.
Bu qeyri-balanslı siyasət əslində ilk öncə xanım fon der Leyenin “ulduz xəstəliyi”nə tutulduğunun göstərgəsidir. Komissiya prezidenti Aİ – nin ən çətin dövrlərində: Pandemiya və Ukrayna müharibəsi fonunda Alyansı olduqca güclü saxlamağı bacara bilib. Lakin onun uğurları elə bununla da məhdudlaşır. Avropa İttifaqı Ukrayna müharibəsi istisna olmaqla digər böhranlar fonunda Aİ-nin bu mühitə təsir imkanlarının çox məhdud olduğunu göstərir.
Artıq spesifik böhranlarda tərəflər, aktorlar müəyyən edilib. Avropa çətin ki, Qəzza böhranına ciddi müdaxilə edə bilsin. Ukrayna müharibəsi istisna olmaqla, Azərbaycan – Ermənistan arasındakı böhranda, Suriya və Livan ərazilərində baş verən proseslərdə və ən son Tunisdən gələn miqrantların qarşısını almaqla bağlı göstərdiyi səriştəsizlikləri buna aşkar nümunədir.
Özünü həmişə ABŞ – dan azad bir aktor kimi göstərməyə çalışsa da, heç bir zaman onun kölgəsindən çıxa bilməyib.
Buna oxşar hadisə Cosep Borell – in Pekinə səfəri zamanı da baş vermişdi. Borrel Pekini inandırmağa çalışıb ki, Brüsselin Pekinə yönəlik siyasəti ABŞ-ın təzyiqi altına deyil. Maraqlıdır ki, Borrel Pekini həm tərəfdaş, həm də rəqib adlandırıb. Avropa İttifaqı rəsmisi onu da vurğulayıb ki, rəqiblərin düşmən olması vacib deyil. Göründüyü kimi, Borrel hər vəchlə Pekini inandırmağa çalışıb ki, Brüsselin Pekinə münasibəti Vaşinqtonun Pekinə münasibətindən daha yaxşı və mülayimdir. Bu tip özünü azad göstərməyə çalışan Alyansın tarixi boyunca dəfələrlə baş verib. Diplomatiyanın və hüququn vətəni olmasına rəğmən, reallıq odur ki, sülhün regionda bərqərar olmasında həmişə ABŞ baş aktor olub.
Qısacası ətrafı böhranlarla əhatə olunan Aİ öz daxilində ciddi islahatlara getmədiyi müddətcə bu tip böhranlarda aciz qalmağa davam edəcək. Hazırki strukturu isə bunun baş verməsini qarşısını alır. Avropa mütləq Aİ daxilində islahatlara getməli proseslərdə daha tutarlı duruş sərgiləməlidir. İndi isə hələ Ukrayna müharibəsinə fokuslansa daha yaxşı olar. ABŞ isə mütləq şəkildə Aİ kimi, qlobal məsələlərdə səriştəsiz iş görən ittifaqını ya yaxşı yönləndirməli, ya da ki, özü müdaxilə etməlidir.
Əkbər Novruz
