HƏMAS qruplaşmasının Qəzzadakı fəaliyyəti artıq müharibəyə, geosiyasi böhrana və ələxsus Qərbdə anti-semitizmin alovlanmasına səbəb oldu. Gərginliyi tez aradan qaldırmasa, həm Fələstin millətçiliyi, həm də İsrail üçün strateji dönüş nöqtəsi olacağı görünür. Baş verən bütün proseslər çoxqütblü dünyanın necə xaos dolu olduğunu göstərir.
Lakin buna başlamadan öncə HƏMAS – ın nəyi hədəflədiyinə nəzər yetirək:
Qruplaşma ötən günlərdə atəşkəs təklif edib, öz məqsədlərinə çatdığını bəyan edərək, danışıqların aparılmasını istəyib. Bu qərardan nəticə çıxara bilərik ki, burada hədəf İsraili hədə - qorxu etmək və öz terorçu mövcudluğunu region ölkələrinə xatırlatmaq idi.
Lakin burada bir məqsəd daha yatır. HƏMAS qruplaşmasının əsas hədəfi son vaxtlarda münasibətlərin istiləşməsi və inkişafı dövrünə girən Səudiyyə Ərəbistan – İsrail əlaqələrini sındırmaq idi. Bununla da İranı yenidən Yaxın Şərq regionunda aktiv oyunçu kimi saxlamaq üçün imkan yaranacaqdı.
İranın arxaplanda iştirakı...
İran rəhbəri Xamanei – nin oktyabrın 3-də keçirilən Beynəlxalq İslam Birliyi Konfransındakı çıxışında sanki münaqişə olacağı ilə bağlı ilkin xəbərdarlıq etmişdi:
“İslam Respublikasının qəti mövqeyi budur ki, sionist rejimlə münasibətləri normallaşdırmaq üçün qumar oynayan hökumətlər itkilərə məruz qalacaqlar. Onları məğlubiyyət gözləyir... Bu gün sionist rejimin vəziyyəti ona yaxın olmağa təşviq edən bir vəziyyət deyil. Onlar [digər hökumətlər] bu səhvə yol verməməlidirlər. Qəsbkar [sionist] rejimin sonu yaxınlaşır”.
Həm HƏMAS, həm də İran İslam Respublikası İsrail dövlətini məhv etmək məqsədini tez-tez bəyan ediblər. Amma Xamneyinin qeyd etdiyim 3 oktyabr çıxışında bir sətir var ki, yenidən oxuyanda maraqlı bir məqam ortaya çıxır:
“Beləliklə, onlar [sionistlər] kinlə doldular. Onlar qəzəblə doludur! Əlbəttə, Qurani-Kərim belə buyurur: “De ki, qəzəbindən öl!” (3:119). Düzdür. Qəzəblən və qəzəbindən öl. Və bu baş verəcək. Onlar ölür. Allahın köməyi ilə bu “qəzəbindən öl” məsələsi indi sionist rejimə münasibətdə baş verir”.
Burada “qəzəbindən öl” ifadəsi HƏMAS – ın İsrailin ona tətbiq etdirmək istədiyinin ideal xülasəsi ola bilər. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, hazırda İsrail həm nəzəri, həm də praktiki olaraq qəzəbləndiyini doğrudan da nümayiş etdirib. 300 minlik ordusunu səfərbər edib, quru əməliyyatlarına başlayıb, bütün qüvvələrini aktiv hala gətirib. Doğrudanda artıq necə qəzəblənibsə ölkə gözünün qarşısında heç kimi və heç nəyi görmür.
Doğrudur, Tehran rəsmisi ötən gün münaqişədə heç bir rolu olmadığını bildirib. Ələxsus beynəlxalq aləmin ən önəmli siyasi aktorlarından olan bir dövlətin bunu qəbul etməsi gülməli olar.
Bu isə bizi mövzumusun əsas kontekstinə gətirir: Çoxqütblü dünya
Soyuq Müharibə bitdikdən sonra artıq 2000 – lər özü ilə birlikdə bir neçə “köhnə” və yeni aktorlar ortaya çıxardı. Burada əsas üstündə dayanmalı olduğumuz nöqtə “köhnə” aktorlardı. Rusiya, Çin, İran.
Çin Fələstin - İsrail münaqişəsində vasitəçi olduğunu dəfələrlə bildirsə də məsələdə tam aciz qalıb. İran və Rusiya isə bu münaqişədə tam aktivdirlər. Xatırladaq ki, HƏMAS islam hərəkatının banisi SSRİ olub.
Bu üçlü 2000 – lərin başında özlərini bir növ siyasi proseslərdən təcrid edib, ABŞ – ın fəaliyyətlərini izləydirlərsə, artıq əsrin ilk rübündə yeni layihələr ilə “multipolyar” dünyanın parçası və səbəbkarı olublar. Rusiya, Çin və İran geosiyasi arenada mövcud olan hər “açıq yara” ya əl atıblar. Serb – Kosova münaqişəsi, Fələstin – İsrail, Myanma soyqırımları, Ukrayna müharibəsi və texniki olaraq Qarabağ müharibəsi. Bütün bu münaqişələrin isə tək ortaq problemi var: Beynəlxalq Arbitrajın buradakı boşluqları.
Hazırda baş verən münaqişə bəlkə də, İsrail qələbəsi ilə bitə və Qərb üçün bir “rahatlama seans”ı ola bilər. Lakin Şərq yarımkürəsi zənnimcə Qərbə yetərincə xəbərdarlıq etmiş oldu və olacaq.
Xatırlatmaq lazımdır ki, hazırda davam edən bir müharibə daha var o, da Ukrayna – Rusiya müharibəsidir. Rusiya olduqca bundan avantajlı çıxmağı ümid edir. ABŞ - Avropa Birliyi ya proseslərə cidd müdaxilə etməli, ya da ki biz artıq Şərqin hökm etdiyi yeni bir dünya nizamını görə bilərik.
Əkbər Novruz
