ABŞ prezidenti Co Bayden bu həftə Litvada keçiriləcək sammitdə Ukraynanın üzvlük prosesinə başlamağın "vaxtından əvvəl" olduğunu bildirib. Prezident əlavə edib ki, Ukrayna hələ də üzvlük üçün “demokratikləşmə də daxil olmaqla” digər tələblərə cavab verməlidir. Bəzi analitiklər düşünür ki, Baydenin tərəddüdü yersizdir. Vilnüs sammiti NATO-ya 2008-ci ildə Buxarestdə keçirilən toplantının tarixi səhvini düzəltmək imkanı verir. O zaman NATO Ukrayna və Gürcüstana üzvlük fəaliyyət planları təklif edə bilmədi və beləliklə, Rusiya təcavüzünü, o cümlədən cari müharibəni rahatlıqla regiona gətirmək imkanı əldə etdi. Bu son sammit Kiyevin müharibə bitən kimi Alyansa qoşulacağına işarə edərək, Ukraynadakı münaqişəni tez bir zamanda başa çatdırmaq üçün bir fürsət olduğunu göstərir. Əlbəttə ki, bunun ən ideal varinatı isə rəsmi atəşkəs və ya sülh sazişi vasitəsilə baş verməsi olardı. Ukraynanın NATO-ya gedən yolu ilə bağlı təxribat isə əksinə, ölkənin yaxın gələcəkdə yalnız Rusiya təhlükəsi ilə üzləşdirəcək. Bu iki variantın Ukraynanın müharibə ilə bağlı qərar verməsi üçün ciddi nəticələri var. Kiyevin NATO – ya qoşulmaması nəticəsində sülh sadəcə Ukrayna tərəfinin məğlub olacağı təqdirdə baş verə bilər və yaxud Rusiya öz istəklərindən əl çəkdiyi təqdirdə, hansı ki, bu da qeyri-mümkün görünür. Bununla belə, müharibə bitən və ya dondurulmuş vəziyyətə çatan kimi NATO-ya üzvlük perspektivi o deməkdir ki, Rusiya ilə sülh sazişinin konturları və ya Rusiyaya məğlubiyyətinin miqyası Kiyev üçün daha az əhəmiyyət kəsb edə bilər.
Ukraynalılar prinsipial olaraq ölkələrinin beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinə tam ərazi bütövlüyünü bərpa etmək və Rusiya işğalı altında əziyyət çəkən həmvətənlərini azad etmək istəyirlər. Lakin onların bunu etmək istəyi həm də Donbası Krımla birləşdirən quru körpüsünün, eləcə də Krımın özünün geri alınmasına dair strateji ehtiyacdan irəli gəlir. Rusiyanın nəzarəti altında olan bu ərazilər Kremli Ukraynaya qarşı yeni hücumlar üçün start meydançası ilə təmin edir; onlar Ukrayna ərazisinin daha böyük hissəsini Rusiya raketlərinin əhatə dairəsinə gətirir və Ukraynanı Qara dəniz sahillərinin çox hissəsindən kəsirlər. Əgər Ukrayna NATO-ya yol tapa bilsəydi, bu cür mülahizələr daha az əhəmiyyət kəsb edərdi. İlk baxışdan Baltikyanı dövlətlərin Rusiya ilə yaxınlığını nəzərə alsaq, onları müdafiə etmək çətindir. Praktikada estoniyalılar, latviyalılar və litvalılar gecə rahat yatırlar və bilirlər ki, Putin Alyansa qarşı müharibə aparacaq qədər axmaq (dəli) deyil. Bunu bilmək lazımdır ki, NATO – nun qurulmasının əsas mahiyyəti Rusiya təcavüzkarlığının qarşısını almaq olub və bilirik ki, onlar bunu çox yaxşı da bacarırlar. Ukraynanın NATO-ya qoşulma perspektivi, şübhəsiz ki, Kreml üçün müharibə xərclərini artıracaq.
Bəs, Putin gedişatı daha da eskalasiya etdirə bilərmi?
O, dünyanı nüvə böhranına salacaq qədər geri düşüncəli bir şəxs deyil. Adi müharibəyə gəldikdə, Rusiya müdafiəsi son dərəcə məhdud hərbi əməliyyat ehtiyatları ilə işləyirlər və buna görə də Müharibə Tədqiqat İnstitutunun qiymətləndirməsinə görə də, qeyd edə bilərik ki, NATO qarşısında “kövrək” qalacaq.
Rusiya ordusu, hələ, Vaqner muzdlu qrupunun Moskvaya qarşı üsyanına belə sağlam cavab verə bilmədi. Putin müharibəni əbədi olaraq sona çatdırmaq istəsə də, istəməsə də, o, artıq adicə arsenalında olan hər şeyi problemli vəziyyətə salıb. Üstəlik, Qərb dəstəyini davam etdirdikcə, Ukrayna bu müharibənin nə vaxt bitəcəyi ilə bağlı söz sahibi olaraq qalmağa davam edəcək. Əslində, bu müharibəni potensial olaraq daha uzun müddətə aparan, ilk növbədə, Ukraynanın Krıma və Krıma aparan quru körpüsü də daxil olmaqla, torpaqlarını bütövlükdə yenidən fəth etmək üçün strateji ehtiyacıdır.
Ukrayna müharibə səylərində nə qədər irəli getmək istədiyinin əsas hakimidir. Bununla belə, NATO-ya üzvlüklə bağlı etibarlı perspektiv döyüşlər dayanan kimi Kiyevin düşüncəsini bütün dünyadakı “sülhpərvərlərin” istədiyi şəkildə dəyişə bilər: Rusiyanın demək olar ki, bir müddətdir işğal etdiyi ərazilərin çox hissəsinin verilməsini daha əlverişli hala gətirə bilər. Putinin Ukraynanın qalan hissəsinin NATO-nun 5-ci maddəsinə görə əbədi olaraq sərhədlərdən kənarda qalacağını üstüörtülü şəkildə qəbul edərkən, məhdud torpaq ələ keçirmək və qələbə iddiası etmək fürsətindən istifadə edib-etməməsi müzakirə mövzusudur.
Müzakirədən kənar olan isə uzunmüddətli müharibənin – Ukraynada və onun hüdudlarından kənarda apardığı böyük xərclərdir. Əgər ukraynalılar Rusiya ilə münasibətdə tək olduqlarını başa düşərək Vilnüsdən uzaqlaşsalar, onların istər müharibənin təqibində, istərsə də gələcək ittifaqlarında qərbin maraqlarına hörmət göstərmələri çox çətin olacaq.
Vilnüsdə görüşən NATO ölkələrinin liderlərinin qarşısında duran sual, Alyansın gələcək öhdəliklərin daha bir mənbəyini öz üzərinə götürməsi deyil, Qərbin, Avropanın təhlükəli Şərq sərhədlərində əhalisi sıx, yaxşı silahlanmış və getdikcə daha da iddialı olan bir ölkənin gələcəyinə nə qədər təsir göstərmək istəməsidir. Müdrik və ehtiyatlı qərar onu diqqətsiz bir şəkildə başdan etmək deyil, həmin qərarı alıb nəticələrini bilərək öhdəsindən gələ bilməkdir.
